Podpatrzone na: http://www.flickr.com
Zagadnienie quaestiones perperuae, to jest stałych kolegialnych trybunałów karnych orzekających w sprawach określonych przestępstw było przedmiotem wielu studiów badawczych. Quaestiones składały się z dwojakiego rodzaju członków: 1) przewodniczący, 2) iudices.
Przewodniczącym quaestiones był zasadniczo praetor lub wyznaczony przezeń iudex pedaneus. W sprawach o zdzierstwa przewodniczącym był preator peregrimus. Kunkel wyraził przekonanie że nie tylko ustalano składy quaestiones perpertuae z ogólnej listy sędziów, ale że nawet z tej listy powoływano składy nadzwyczajne (consilia) dla poszczególnych procesów. Członek quaestio repetundarum był zwany iudex, np. Cicero zwracał się do sędziów iudices.
Według lex Acilia iudices powinni oni się legitymować następującymi kwalifikacjami:
- wiek – nie młodszy niż 30 lat, a nie starszy niż 60 lat,
- zamieszkanie - w Rzymie albo w odległości 1000 kroków od miasta (Rzymu), albo też pochodzić zza morza.
Do spraw nie byli dopuszczani ci, którzy byli związani węzłem pokrewieństwa z senatorami oraz urzędnikami pełniącymi funkcje sądowe. Stałą troską Rzymian, przynajmniej w myśl oficjalnej doktryny państwa, była gwarancja legalności działania organów państwa. Dawny, kwirycki model władzy ustawodawczej i wykonawczej wykształcił wiele fundamentalnych instytucji sprzyjających organizacyjnie i funkcjonalnie temu postulatowi, jak: kolegialność, czasowość funkcji, wybieralność, ograniczenie kompetencji w granicach imperium. Iudices jeszcze przed rozpoczęciem urzędowania byli zobowiązani do złożenia przysięgi, że będą spełniać swe obowiązki skrupulatnie i lojalnie oraz że będą zasiadać w quaestio aż do końca procesu. Ogólnie w stosunku do różnego rodzaju quaestiones należy stwierdzić brak źródeł określających kwalifikacje sędziów (generalnie) dla wszystkich quaestiones równocześnie.
Z analizy poszczególnych danych wynika, że mogli to być jedynie pełnoprawni obywatele rzymscy, mężczyźni, nie piastujący w danym czasie urzędu sądowego. Oczywiście, w okresie między lex Calpurnia (149 r. p.n.e.) a reformą Grakchów sędzią mógł zostać tylko senator, a być może również mógł być sędzią członek rodziny senatorskiej. W wyniku reformy Grakchów wyeliminowano senatorów i ich bliskich z sądownictwa całkowicie lub częściowo na rzecz ekwitów.
Z kolei dyktator Korneliusz Bulla wprowadził w 81 r. p.n.e. kolejną zmianę ustrojowo-sądową, rugując kwitów z quaestiones i wprowadzając tam na powrót senatorów. Z kolei Juliusz Cezar uregulował skład quaestiones w taki sposób że jedną trzecią iudices stanowili senatorowie, jedna trzecia pochodziła ze stanu ekwickiego, a pozostali rekrutowali się z tzw. trybuni aerarii. Przewodniczący quaestio, zwany quaesitor, wykonywał czynności quaerere. Quaesitor był sędzią wylosowanym z listy. Źródła oscylują między wskazaniem, iż Grakchus przeniósł władzę sądową z senatorów na ekwitów, a poglądem, że wprowadził 300 ekwitów do liczącego wówczas 600 osób senatu. Pontenay de Fontette wyraża przekonanie, że reforma Grakcha miała charakter radykalny, a została przeprowadzona mocą lex Sempronia iudicaria. Roczna lista sędziów questio repetundrum liczyła 450 osób. Pretor peregrynów sporządzał ją w terminie 10 dni od objęcia urzędu. Listę sędziów ogłaszano podczas obrad contio. Przeprowadzano to w ten sposób, że praetor ogłaszający listę składał przysięgę na okoliczność, że sporządził ją według swej najlepszej wiedzy i sumienia oraz że osoby na niej umieszczone są przydatne do sprawowania funkcji sędziego. Warto zaznaczyć, że ogólna lista sędziów quaestio repetundarum była podstawą ustalenia listy sędziów w danej indywidualnej sprawie o zdzierstwa.
Znajomość zasad ustalania składu osobowego quaestio repetundarum oraz sposób powoływania i wyłączania iudices w okresie przedsullanskim opiera się na epigraficznym przekazie lex Acilia. Zasady powoływania i wyłączania iudices umieszczonych na liście opierały się na: editio i reiectio.
Tryb wyłączeń na mocy przepisów prawnych lex Acilia przedstawiał się następująco:
1) Reus był zmuszony podać nazwiska wszystkich tych iudices, którzy byli jego krewnymi, powinowatymi, a także tych, którzy należeli do tego samego sodalicium lub collegium. Było więc to działanie o charakterze odrzucenia, a właściwie wyłączenia ze sprawy sądowej.
2) Accusator był w o wiele korzystniejszej sytuacji niż reus, albowiem przysługiwało mu uprawnienie polegające na tym, że po upływie dwudziestu dni od wyżej opisanego wyłączenia przez oskarżonego wybierał stu iudices spośród owych 450 (liczebnie pomniejszonych o tych, którzy zostali wyłączeni przez oskarżonego). Wśród tych stu omawianych wybranych sędziów nie mogli się znajdować spokrewnieni, spowinowaceni, a także należący do tego samego sodalicium lub collegium.
3) Należało odrzucić w ciągu 40 dni połowę liczby tych stu wybranych, co daje w rezultacie skład quaestio w liczbie 50 iudices. Odmienne zdanie w tej materii wygłosił J.L. Strachan-Davidson.
Opierając się na świadectwie Cicerona stwierdził, że opisany przezeń przebieg procesu datuje się na okres przedsullanski, w tym przede wszystkim proces o zdzierstwa pod rządami lex Servilia. Natomiast Th. Mommsen i W. Kundel twierdzą przeciwnie, że Ciceron w podanym źródle miał na myśli tylko projekt ustawy mającej na celu ochronę i ugruntowanie formalnej pozycji arystokracji rzymskiej. Reforma sądowa Korneliusza Sulli spowodowała przeciążenia sędziów-senatorów sądzeniem w sprawach karnych, a nadto dała pole do poważnych nadużyć. Na przykład w sprawie Werresa wykorzystanie przezeń szczupłości składu quaestio w celu przekupstwa, a nawet wykorzystanie niewielkiego kręgu osób uprawnionych do bycia sędziami, skoro jeszcze przed ustaleniem składu sędziowskiego Werres próbował przekupstwa osób będących potencjalnymi sędziami. Po odsunięciu ekwitów od sędziowania w składach quaestiones procesy karne bywały długotrwałe, wielodniowe i uciążliwe, a przy tym zajmowały czas kilkudziesięciu osobom. A nadto, wobec ograniczonej liczby senatorów (300 osób w czasach Sulli), praktycznie dokonywany przez strony rzeczywisty wybór iudices był wyraźnie ograniczony. Wesener twierdzi, że quaestiones okresu rozpoczynającego się od reform Korneliusza Sulli były znacznie pomniejszone pod względem liczby iudices wobec tych, które były tworzone wcześniej. Twierdzi nawet, że tak jak w procesie opisanym przez Cicerona o trucicielstwo przeciwko Oppianicusowi z 74r. p.n.e. w skład consilium wchodziło 32 iudices, podobnie nie było ich więcej w procesie przeciwko Werresowi o zdzierstwa. Sytuacja uległa radykalnej zmianie w roku 70 p.n.e., mianowicie lex Aurelia iudicaria z inicjatywy pretora Aureliusza Kotty wprowadziła na listy sędziów, oprócz, jak dotychczas, senatorów, także ekwitów oraz trybuni aerarii – w trzech równych częściach. Zatem razem lista sędziów obejmowałaby 900 osób.
Ogół sędziów podzielono według tribus i dekurii – nowego rodzaju – to jest takich, które oznaczały wymienione trzy grupy listy sędziów. Sędziowie nie stanowili rodzaju „puli” sędziowskiej dla określonej quaestio, lecz dla całości quaestiones w Rzymie. Według Th. Mommsena losowanie dla indywidualnej sprawy (procesu) przeprowadzono na podstawie pojedynczych list sędziów do poszczególnych quaestiones perpetuae. Tego rodzaju listy były sporządzone na każdy rok władzy magistratu rzymskich. Na koniec należałoby zatrzymać się jeszcze nad problematyką listy sędziów questio de repetundis. Cycero podaje liczbę 75, ale w procesie przeciwko M. Emiliuszowi Skaurusowi w 50 r. p.n.e. było 70 sędziów. Przedstawione zagadnienia struktury organizacyjnej, a w szczególności składu osobowego quaestiones, wskazują na przeprowadzone zmiany w zakresie składu socjalnego sędziów. Instytucja wyłączenia sędziów z listy sędziów w danej sprawie miała charakter racjonalny, oparty na zasadach bezstronności sądu. Uprawnienie do każdoczesnego kształtowania imiennego składu sądzącego, dla rozpatrzenia konkretnej sprawy drogą reiectio, potwierdza stabilną i aktywną pozycję procesową oskarżyciela w procesie karnym w Rzymie w okresie republiki.
Przewodniczącym quaestiones był zasadniczo praetor lub wyznaczony przezeń iudex pedaneus. W sprawach o zdzierstwa przewodniczącym był preator peregrimus. Kunkel wyraził przekonanie że nie tylko ustalano składy quaestiones perpertuae z ogólnej listy sędziów, ale że nawet z tej listy powoływano składy nadzwyczajne (consilia) dla poszczególnych procesów. Członek quaestio repetundarum był zwany iudex, np. Cicero zwracał się do sędziów iudices.
Według lex Acilia iudices powinni oni się legitymować następującymi kwalifikacjami:
- wiek – nie młodszy niż 30 lat, a nie starszy niż 60 lat,
- zamieszkanie - w Rzymie albo w odległości 1000 kroków od miasta (Rzymu), albo też pochodzić zza morza.
Do spraw nie byli dopuszczani ci, którzy byli związani węzłem pokrewieństwa z senatorami oraz urzędnikami pełniącymi funkcje sądowe. Stałą troską Rzymian, przynajmniej w myśl oficjalnej doktryny państwa, była gwarancja legalności działania organów państwa. Dawny, kwirycki model władzy ustawodawczej i wykonawczej wykształcił wiele fundamentalnych instytucji sprzyjających organizacyjnie i funkcjonalnie temu postulatowi, jak: kolegialność, czasowość funkcji, wybieralność, ograniczenie kompetencji w granicach imperium. Iudices jeszcze przed rozpoczęciem urzędowania byli zobowiązani do złożenia przysięgi, że będą spełniać swe obowiązki skrupulatnie i lojalnie oraz że będą zasiadać w quaestio aż do końca procesu. Ogólnie w stosunku do różnego rodzaju quaestiones należy stwierdzić brak źródeł określających kwalifikacje sędziów (generalnie) dla wszystkich quaestiones równocześnie.
Z analizy poszczególnych danych wynika, że mogli to być jedynie pełnoprawni obywatele rzymscy, mężczyźni, nie piastujący w danym czasie urzędu sądowego. Oczywiście, w okresie między lex Calpurnia (149 r. p.n.e.) a reformą Grakchów sędzią mógł zostać tylko senator, a być może również mógł być sędzią członek rodziny senatorskiej. W wyniku reformy Grakchów wyeliminowano senatorów i ich bliskich z sądownictwa całkowicie lub częściowo na rzecz ekwitów.
Z kolei dyktator Korneliusz Bulla wprowadził w 81 r. p.n.e. kolejną zmianę ustrojowo-sądową, rugując kwitów z quaestiones i wprowadzając tam na powrót senatorów. Z kolei Juliusz Cezar uregulował skład quaestiones w taki sposób że jedną trzecią iudices stanowili senatorowie, jedna trzecia pochodziła ze stanu ekwickiego, a pozostali rekrutowali się z tzw. trybuni aerarii. Przewodniczący quaestio, zwany quaesitor, wykonywał czynności quaerere. Quaesitor był sędzią wylosowanym z listy. Źródła oscylują między wskazaniem, iż Grakchus przeniósł władzę sądową z senatorów na ekwitów, a poglądem, że wprowadził 300 ekwitów do liczącego wówczas 600 osób senatu. Pontenay de Fontette wyraża przekonanie, że reforma Grakcha miała charakter radykalny, a została przeprowadzona mocą lex Sempronia iudicaria. Roczna lista sędziów questio repetundrum liczyła 450 osób. Pretor peregrynów sporządzał ją w terminie 10 dni od objęcia urzędu. Listę sędziów ogłaszano podczas obrad contio. Przeprowadzano to w ten sposób, że praetor ogłaszający listę składał przysięgę na okoliczność, że sporządził ją według swej najlepszej wiedzy i sumienia oraz że osoby na niej umieszczone są przydatne do sprawowania funkcji sędziego. Warto zaznaczyć, że ogólna lista sędziów quaestio repetundarum była podstawą ustalenia listy sędziów w danej indywidualnej sprawie o zdzierstwa.
Znajomość zasad ustalania składu osobowego quaestio repetundarum oraz sposób powoływania i wyłączania iudices w okresie przedsullanskim opiera się na epigraficznym przekazie lex Acilia. Zasady powoływania i wyłączania iudices umieszczonych na liście opierały się na: editio i reiectio.
Tryb wyłączeń na mocy przepisów prawnych lex Acilia przedstawiał się następująco:
1) Reus był zmuszony podać nazwiska wszystkich tych iudices, którzy byli jego krewnymi, powinowatymi, a także tych, którzy należeli do tego samego sodalicium lub collegium. Było więc to działanie o charakterze odrzucenia, a właściwie wyłączenia ze sprawy sądowej.
2) Accusator był w o wiele korzystniejszej sytuacji niż reus, albowiem przysługiwało mu uprawnienie polegające na tym, że po upływie dwudziestu dni od wyżej opisanego wyłączenia przez oskarżonego wybierał stu iudices spośród owych 450 (liczebnie pomniejszonych o tych, którzy zostali wyłączeni przez oskarżonego). Wśród tych stu omawianych wybranych sędziów nie mogli się znajdować spokrewnieni, spowinowaceni, a także należący do tego samego sodalicium lub collegium.
3) Należało odrzucić w ciągu 40 dni połowę liczby tych stu wybranych, co daje w rezultacie skład quaestio w liczbie 50 iudices. Odmienne zdanie w tej materii wygłosił J.L. Strachan-Davidson.
Opierając się na świadectwie Cicerona stwierdził, że opisany przezeń przebieg procesu datuje się na okres przedsullanski, w tym przede wszystkim proces o zdzierstwa pod rządami lex Servilia. Natomiast Th. Mommsen i W. Kundel twierdzą przeciwnie, że Ciceron w podanym źródle miał na myśli tylko projekt ustawy mającej na celu ochronę i ugruntowanie formalnej pozycji arystokracji rzymskiej. Reforma sądowa Korneliusza Sulli spowodowała przeciążenia sędziów-senatorów sądzeniem w sprawach karnych, a nadto dała pole do poważnych nadużyć. Na przykład w sprawie Werresa wykorzystanie przezeń szczupłości składu quaestio w celu przekupstwa, a nawet wykorzystanie niewielkiego kręgu osób uprawnionych do bycia sędziami, skoro jeszcze przed ustaleniem składu sędziowskiego Werres próbował przekupstwa osób będących potencjalnymi sędziami. Po odsunięciu ekwitów od sędziowania w składach quaestiones procesy karne bywały długotrwałe, wielodniowe i uciążliwe, a przy tym zajmowały czas kilkudziesięciu osobom. A nadto, wobec ograniczonej liczby senatorów (300 osób w czasach Sulli), praktycznie dokonywany przez strony rzeczywisty wybór iudices był wyraźnie ograniczony. Wesener twierdzi, że quaestiones okresu rozpoczynającego się od reform Korneliusza Sulli były znacznie pomniejszone pod względem liczby iudices wobec tych, które były tworzone wcześniej. Twierdzi nawet, że tak jak w procesie opisanym przez Cicerona o trucicielstwo przeciwko Oppianicusowi z 74r. p.n.e. w skład consilium wchodziło 32 iudices, podobnie nie było ich więcej w procesie przeciwko Werresowi o zdzierstwa. Sytuacja uległa radykalnej zmianie w roku 70 p.n.e., mianowicie lex Aurelia iudicaria z inicjatywy pretora Aureliusza Kotty wprowadziła na listy sędziów, oprócz, jak dotychczas, senatorów, także ekwitów oraz trybuni aerarii – w trzech równych częściach. Zatem razem lista sędziów obejmowałaby 900 osób.
Ogół sędziów podzielono według tribus i dekurii – nowego rodzaju – to jest takich, które oznaczały wymienione trzy grupy listy sędziów. Sędziowie nie stanowili rodzaju „puli” sędziowskiej dla określonej quaestio, lecz dla całości quaestiones w Rzymie. Według Th. Mommsena losowanie dla indywidualnej sprawy (procesu) przeprowadzono na podstawie pojedynczych list sędziów do poszczególnych quaestiones perpetuae. Tego rodzaju listy były sporządzone na każdy rok władzy magistratu rzymskich. Na koniec należałoby zatrzymać się jeszcze nad problematyką listy sędziów questio de repetundis. Cycero podaje liczbę 75, ale w procesie przeciwko M. Emiliuszowi Skaurusowi w 50 r. p.n.e. było 70 sędziów. Przedstawione zagadnienia struktury organizacyjnej, a w szczególności składu osobowego quaestiones, wskazują na przeprowadzone zmiany w zakresie składu socjalnego sędziów. Instytucja wyłączenia sędziów z listy sędziów w danej sprawie miała charakter racjonalny, oparty na zasadach bezstronności sądu. Uprawnienie do każdoczesnego kształtowania imiennego składu sądzącego, dla rozpatrzenia konkretnej sprawy drogą reiectio, potwierdza stabilną i aktywną pozycję procesową oskarżyciela w procesie karnym w Rzymie w okresie republiki.
2007-03-19 19:28:54
